الگویابی بحران های ژئوپلیتیکی (مورد: بحران منطقه ای قره باغ)

اصولاً، یکی از روش های پیشگیری از وقوع بحران ها بویژه در محیط بین الملل، داشتن معرفت نظری از طبیعت وجودی بحران است. یعنی هر چه هویت وجودی بحران ها عمیق تر ریشه یابی شود، شناخت بهتر و کامل تری حاصل خواهد شد و این شناخت علاوه بر جهت دهی صحیح به سیاست خارجی دولت ها، شناخت جامع تری از محیط بین الملل فراهم کرده و قطعاً در جلوگیری و کاهش آثار منفی بحران ها یاری دهنده دولت ها خواهد بود. روی همین اصل، هدف این پژوهش تبیین معرفتی از هویت یا طبیعت وجودی بحران های ژئوپلیتیکی است. بنابراین، در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی سعی شده است، در دو بخش متفاوت: الف (بخش نظری)، ب (مطالعه موردی: بحران قره باغ) طبیعت بحران های ژئوپلیتیکی مورد بررسی قرار گیرد تا پس از آن با استناد به مباحث نظری و تجربیات بحران قره باغ، الگویی معرفتی از بحران های ژئوپلیتیکی ارائه شود. طبق نتایج این پژوهش، بحران های ژئوپلیتیکی نوع خاصی از بحران های بین المللی هستند که از منشأ کاملاً جغرافیایی (جغرافیایی- سیاسی، جغرافیایی- فرهنگی و جغرافیایی- اقتصادی) برخوردارند. ویژگی بارز بحران های ژئوپلیتیکی همچون بحران قره باغ دیرپا بودن آنهاست؛ بنابراین حل و فصل آنها مستلزم گذر زمان و تسامح سیاسی- ملی طرفین اختلاف در زمینه ارزش های جغرافیایی - ملی است. در بحران های ژئوپلیتیکی همچون بحران قره باغ وزن سیاسی ارزش های جغرافیایی ماحصل پویایی متغیرهایی (عوامل دخیل در بحران) است که به صورت عوامل رقابتی یا اختلاف زا نظر بازیگران مختلف را به سوی حوزه بحرانی جلب کرده و به انحاء مختلف با تقویت وزن سیاسی بحران بر میزان پیچیده بودن آن افزوده و نهایتاً باعث تشدید گسل های اختلاف می شوند. همچنین، در بحران های ژئوپلیتیکی همچون بحران قره باغ بخاطر طبیعت خاص و مستعد بحران برای تعقیب و تقویت منافع ملی - راهبردی، شاهد حضور و رقابت بازیگران مختلفی از سطوح مختلف هستیم که غالباً تحت تأثیر عوامل متنوعی الگوی رفتاری مبهم و متناقضی بین آنها دیده می شود و این موضوع همواره بر ماهیت پیچیده بحران می افزاید. علاوه بر این، با توجه به ماهیت پیچیده بحران های ژئوپلیتیکی و نیز هویت کاملاً متفاوت و متناقض بازیگران، بخاطر نبود رویکرد منسجم در میانجی گری که تابع منافع راهبردی و درک ژئوپلیتیکی متفاوت بازیگران، نگاه متفاوت نسبت به بحران، رفتار جانبدارانه میانجی گران، و شرایط ویژه (معمولاً نابرابر) روند مذاکرات صلح بین طرفین اختلاف است، غالباً روند مدیریت بحران های ژئوپلیتیکی همچون بحران قره باغ طوری است که به راحتی باعث تغییر در مسیر بحران یا پیچیده شدن حل آن می شود.